Είναι πλέον αποδεκτό από όλους, ότι η μάθηση δεν πρέπει να στοχεύει στη συσσώρευση γνώσεων και πληροφοριών, αλλά στο να καταστήσει τους μαθητές ικανούς να αναζητούν και να επινοούν λύσεις σε προβλήματα, να ανακαλύπτουν ιδιότητες, να αξιολογούν συμπεράσματα, να διακρίνουν σχέσεις, κ.ά., με άλλα λόγια να στοχεύει στην καλλιέργεια όχι μόνο της συγκλίνουσας νόησης (τι, ποιος, πού…), αλλά και της αποκλίνουσας (δημιουργικής) σκέψης (πώς, αλλιώς).
Για την καλλιέργεια της κριτικής και της δημιουργικής σκέψης, οι μαθητές υποβάλλονται με ερωτήσεις σε διαδικασίες και σε δραστηριότητες όπως: σύγκρισης, συσχέτισης, αναζήτησης εναλλακτικών τρόπων, ανάλυσης, δημιουργικής σύνθεσης και αξιολόγησης. Στο πλαίσιο του σχεδιασμού διδακτικών ενοτήτων διαφόρων γνωστικών αντικειμένων (Γλώσσα, Ιστορία, Φυσική, Μαθηματικά, Πληροφορική, κ.λπ.) και διαφόρων επιπέδων (Δημοτικό, Γυμνάσιο, κ.λπ.), αναλύονται μια σειρά από εκπαιδευτικές τεχνικές μέσω των οποίων προάγεται η κριτική και η δημιουργική σκέψη των μαθητών.
Βασική προϋπόθεση βέβαια κατά το σχεδιασμό των διαφόρων διδακτικών ενοτήτων είναι όχι απλά και μόνο η υιοθέτηση των παρακάτω εκπαιδευτικών τεχνικών, αλλά και η προσεκτική και επιλεκτική διατύπωση των επιμέρους στόχων των ενοτήτων, έτσι ώστε σε κάθε επίπεδο στόχων (γνώσεων, δεξιοτήτων αλλά και στάσεων) να επιλέγονται οι στόχοι εκείνοι που αφορούν στην ανάπτυξη της κριτικής και δημιουργικής σκέψης.
Υπάρχουν πολυάριθμες τεχνικές για την ανάπτυξη της δημιουργικής σκέψης. Βασικός εισηγητής για τη διαδικασία παραγωγής ιδεών είναι ο A. Osborn που συνέδεσε την παραγωγή ιδεών με τη συνειρμική λειτουργία. Πρόκειται για μια συνειρμική δραστηριότητα που συνδέει τη φαντασία με τη μνήμη, με τρόπο που μια ιδέα να οδηγεί σε άλλη. Παράγονται ιδέες, μέσα από ένα ευρύ φάσμα αναζητήσεων και συνδυασμών. Η παραγωγή ιδεών μπορεί να διεξαχθεί σε ατομικό ή ομαδικό πλαίσιο.
Οι πιο διαδεδομένες τεχνικές για την ανάπτυξη της κριτικής και δημιουργικής σκέψης είναι οι:
- Καταιγισμός αυθόρμητων ιδεών / Ιδεοθύελλα (Brainstorming)
- Μέθοδος Scamper
- Τα σκεπτόμενα καπέλα του De Bono
- Άγρια Ιδέα
- Κόμικς
- Σχηματοποιήματα
- Άσκηση
- Ομάδες εργασίας
- Συζήτηση
- Μελέτη περίπτωσης
- Παίξιμο ρόλων
- Προσομοίωση
- Εκπαιδευτική επίσκεψη
- Συνέντευξη από ειδικό
Από το βιβλίο “Σύγχρονες Διδακτικές Προσεγγίσεις για την Ανάπτυξη Κριτικής – Δημιουργικής Σκέψης” – Συντονισμός ανάπτυξης εκπαιδευτικού υλικού και γενική επιμέλεια εκδόσεων Ο.ΕΠ.ΕΚ.